GH-1999-04 Op baevert nô Ézzeng:
’t Moet wél zwaere want anders hèlpt ’t nie
Ad Otten
Ons moedder ha in ’t Gîmmers Niewsblat ’t pregramma gelaeze van de Ézzengse Jübbelfîste in 1995 èn ze ha gezien dèè ‘k saome mî Peter van de Elsen verhaole zò vertélle. Ze hag ’t mee aojtcheknipt èn ’t alvast in d’r dágboek chestooke. Saoves wiejr ‘d daor mî sèllôteep in-geplèkt èn d’rnaeve skrîf se ’n verhaol van hööre zégge ovver “Corke Otten ob baevert nô Ézzeng”.
’t Moet chewîst zén in 1918 òv in 1919. Corke waor e jaor òf seuve èn èlk jaor hát ie maer laast fan z’m bîngke gekrîgge. Onz oopoe (Leentje) wáz ‘r mî nô dòkter De Kuijper gegôn èn die ha gezît: “Vrouw Otten, ge moet ’t beentje elke dag pappen! ” Èn van toen af krîch Corke èlken dách chloejent haete pap – tusse twae keukendoekke – op s’m bîng-ke gelît èn haj kwîkte dan zô hárd dè ’t álleng Kraojzánt in Gîmmert höörde dè ’t nòch steets nie gowt wás mî Corre z’m bîngke.
Nô ’n jaor pappe kon Corke bekant nie mîr lôôpe, már dòkter De Kuijper von dè Moedder Otten gewoon dûr moes chôn mî pappe, want anderz zò ‘d bîngke d’r meskiens wél af moette. Onz oopoe ha toen geskrûwt: “Ja már, ja már, menaer d’n dòkter” èn “Wa, wa iz ‘d dan tòch mî ons Corke, menaer d’n dòkter?” De Kuijper ha toen gezît dè ’t ’n “verzwering” wás. Veul vertrawe ha se al laang nie mîr in d’n dòkter, már jè, wa moes se doen? Gelukkech wás toen tante Mieke gekòmme èn die ha gezît: “Az ’t ’n verzwaereng iz, dan zò ik mî ‘ne spejker nô Ézzeng doen. Dè lejkt me bîtter az die haete pap. Ògèèrm, Corke tòch!” Tante Mieke zò wél mee ob baevert chôn. Dè wáz ôk chezélleg ôk nòg ôk, ôk fûr de kénder, want tante Mieke ha ‘nen hîlle grôôte waandelwaoge. Dôr kon Corke wél in, saome mî Miekes daochter Tonia, wand die wás nòch kléén.
Sanderendaogz al gonge ze op stap. Corke èn Tonia in de waoge. Leentje èn Mieke stillekez biddent ‘r aachterán. Ob d’n Ézzengsen Dejk han de twae kléén in dieje waandelwaoge inîns sônne lòl, dè de waoge dûrvan d’n dejk afspolkerde. Rèègd de sloot in.
“Gòtsammeliefhébbe”, zîn Leentje èn “Jezus márante bármhártechajt”, zîn Mieke. Már ’t waor gelukkech hôchsômmer. De sloot ston draojch. De joong mekeerde niks èn ôk ’t hèffelke spejkers wáz behaawe. De baevert kon dus chewoon vol-braocht wôrre èn toen wáz ’t chewoon afwaachte òv ’t sò hèlpe.
Èn …. ’t holp nie! Már al gaowèèchteg bleek dè dè ôk chînne wonder wás. In Gîmmert waore Daojtse zusterkes chekòmme van ’t Wit-Chael Kraojs èn die han tîgge Corkez aawlööj èn tîgge de álleng bürt chezît dè dè vòlges hullie mî dè bîngke van Corkes hîllemôl gîn verzwaereng wáz èn dè se mî dè mènneke már ’s nô ’t chaasthaojs moesse gôn in Veghel èn dè se nie tîgge dòkter De Kaojper moesse zégge dè hullie dè gezît han.
Leentje wás toen mî Corkes stiekkem mî d’n tram nô Veghel gedôn èn …. de zusterkes han wél gelejk, hè! ’t Waor gîn verzwaereng. Corke wiejr ge-oppereert èn e jaor látter liejp ie wîr az ’n hèrt.
(Spelling Vos; met dank aan Wim)
GH-1999-04 We gaan toch maar naar Rome
Simon van Wetten
Dat juist ik dit nu moet schrijven
Paus Johannes Paulus II heeft nieuwe regels gesteld voor het verkrijgen van aflaten. In niet minder dan 115 pagina’s doet de kerkvorst uit Polen uit de doeken hoe de straf voor zonden kan worden verminderd of zelfs kwijtgescholden. Indien er bij u enige twijfels bestaan over een directe toelating tot het paradijs en u een verblijf in het vagevuur niet uitsluit, dan moet u dit artikeltje met nog meer aandacht lezen dan ik toch al van u gewend ben. Zodoende krijgt u straks de hemelse ballotagecommissie wellicht wat eerder méé.
Wat moet u doen om de eeuwige zaligheid te verdienen? Allereerst zult u uw zonden moeten opbiechten. Nee, niet aan mij, maar aan een tot het aanhoren van uw biecht bevoegde persoon. U dient ter communie te gaan en u dient te bidden. Heeft u dit alles naar behoren gedaan, dan zijn uw zonden u vergeven. Nu begint het echte werk. U zult de straf die aan die zonden is gekoppeld moeten zien te verminderen. Hoge punten scoort u op dit vlak met het bidden van de rozenkrans, het deelnemen aan de eucharistie, het doen van bijbelstudie, of het bezoeken van armen, gevangenen, ouderen en andere verworpenen der aarde. Ook met het laten staan van de fles en het laten liggen van het pakje sigaretten verdient u aflaten. Wat badinerend zou je kunnen zeggen dat elke dag die u nu nietrokend doorbrengt, ook een dag minder in het hiernamaals oplevert die u niet rokend doorbrengt. Andere mogelijkheden tot strafvermindering verwerft u door het geven aan goede doelen en – ik vertel dit met hart voor de heemkundekring – door vrijwilligerswerk te doen.
Vroeger waren de mogelijkheden tot het verkrijgen van aflaten wat beperkter, zeker als je geen geld had. De beste manier was dan het maken van een pelgrimstocht. Ook in Gemert werd het bezoeken van heilige plaatsen reeds in de middeleeuwen aangegrepen om het credo van die tijd, memento mori, middels een ferme reis inhoud te geven. Zo stond op 9 april 1507 Jut voor de Gemertse schepenen. Jut was de weduwe van Loyen Smollers, en zij bevestigde dat wijlen haar man en zij aan hun zoon Loyen 17 gulden hadden uitgereikt. Loyen zou namelijk naar Rome gaan in het gulden jaer, het jubeljaar. Vader en moeder hoopten door deze gulle geste mede deelachtig te worden in de aflaat die hun zoon aldus ging verdienen:
Ic, Jut voerscreven, ende gheeff Loyen mijns soen voerschreven kijnder in gerechter ghijfften ut aller mijnder reder have die ick nu besijttende ben 18 Rinsgulden, (hup, nog een gulden erbij) elck 20 stuyver, als te weten voer Loyen, syne vader en my gedaen heeft opten wech van Romen.1
Loyen zal toch wel al teruggekeerd zijn? Een jubeljaar, dat was in oorsprong een eeuwfeest, dus Loyen is waarschijnlijk in 1500 naar Rome gegaan.2 Pittig reisje, te voet, over slechte wegen, rivieren zonder bruggen, hoge bergpassen, doornstruiken en struikrovers en zeer beperkte accommodatie qua hotelwezen.
En dit alles louter om een aflaat te verdienen. Wat was zo’n aflaat eigenlijk waard? De waarde laat zich het best omschrijven als strafvermindering. Strafvermindering van een dag of een week, van een maand of een jaar of nog langer. Elke dag korter in het vagevuur is er één, maar buitengewoon interessant waren natuurlijk de aanbiedingen van 1000 jaar en meer! Een aflatencatalogus uit 1375 vermeldt zelfs aflaten van 18.000 jaar.3 Kijk, dat zet aan.
Helaas voor onze Loyen waren de prijskaartjes die aan dergelijke ruimhartige kwijtscheldingen werden geknoopt, onbetaalbaar. Hij moest op pelgrimage. Wellicht heeft hij onderweg, in Duitsland, nog wel het spotvers gehoord: “So bald das Geld im Kasten klingt, die Seele aus dem Fegfeuer springt,” maar de kans dat Loyen Duits verstond acht ik gering en hij zal dóór zijn gereisd.
Ware Loyen drie eeuwen later geboren, dan zou hij voor zijn bedevaart voldoende hebben gehad aan een voettocht over de Lodderdijk. Paus Pius VII heeft in 1804 aan de kapel van Handel diverse aflaten verleend: een volle aflaat op eerste Pinksterdag èn op tweede Pinksterdag (dat was de dag van de inwijding der kapel), een volle aflaat op de feestdag van de apostelen Petrus en Paulus, op OLV-Hemelvaart, OLV-Boodschap, Lichtmis, Visitatie, Onbevlekte Ontvangenis en ga zo maar door.4
Er leiden vele wegen naar Rome en de Verrehei en de Lodderdijk leiden naar Handel. Zou Loyen, als hij de keuze had gehad, voor Handel hebben gekozen? Ik denk het niet. Als je in de Eeuwige Stad bent geweest en al het prachtige op de Zeven Heuvelen aldaar hebt bewonderd, dan kun je, al mijmerend in het vagevuur, de tijd aardig bekorten met mooie, zeg maar gerust warme herinneringen. Niets ten nadele van Handel, maar… We gaan toch maar naar Rome!
Noten:
1. RA Gemert, r99, akte 607.
2. De zgn. jubilé-aflaat werd door Bonifacius VIII in 1300 voor het eerst gegeven, aanvankelijk bepaald als eeuwfeest, spoedig vermenigvuldigd (50, 25 of 33 jaren). Bron: Prof. W. Nolet: Middeleeuwse Kerkelijke Instellingen, ‘s-Gravenhage, 1939).
3. Codices Vat. Latini 4265, fol. 215.
4. Frater G. van den Elsen: Handboekje der bedevaart van Onze Lieve Vrouw van Handel.