Nationaal Archief, Archief Hof van Holland, 7280
Nationaal Archief, archief Hof van Holland, Inventaris nummer 7280
Index en transcriptie: Jan Timmers
In dit inventarisnummer is een flink aantal stukken opgenomen. Het lijkt erop dat het gaat om stukken die verband houden met de confiscatie in 1648 door de Staten Generaal van goederen in de Meierij van Den Bosch, die eigendom zijn van geestelijke instellingen binnen de meierij. Bij het verzamelen van deze stukken, die waarschijnlijk afkomstig zijn uit het Commanderij archief, ging men er kennelijk van uit dat Gemert tot de meierij behoorde.
De archiefstukken zijn gefotografeerd en genummerd P1270509 t/m P1270646. De foto’s zijn hier niet opgenomen. Er is een korte inhoudsopgave en delen zijn getranscibeerd.
Het betreft een aantal stukken die gaan over het gasthuis van Heesch en beneficien van een altaar in de kerk van Heesch (foto’s P1270510 t/m P1270581
Vanaf foto P1270582 t/m P1270601 staan inkomsten van de kapellen in Nistelrode en Vorstenbosch en ook uit goederen in Herpen, Beek bij Aarle en Dinther.
Vanaf P1270602 staan inkomsten uit beneficies in Bakel en Deurne , incl Bruheze (Brouwhuis).
P1270604 t/m P1270606 bevat een akte van 20 april 1392 over de schenking van een erfrente door Art Stamelaert van Bruheze aan het altaar van Caterina in de kapel van Bruheze uit het gehele goed van Bruheze (een of twee curtes!).
P1270607 t/m P1270610: een akte van 17-7-1399 met daarin de broers Wouter Spiering en Goyart van Gemert, die tienden van Gemert overdragen aan de abt van Echternach.
P1270611 t/m P1270640 onder andere een akte van 1509 over een visitatie van de kerk van Bakel en een uittreksel uit een register van het dekenaat Woensel betreffende de kerken van Bakel en Deurne; Staat van inkomsten van de koster van Bakel (proevebroden, smalle tiend van Liessel, …); Inkomsten uit het altaar van St Jan Baptist en Antonius in de kerk van Bakel 1585, 1617.
De hiernavolgende tekst is een transcriptie van de foto’s genummerd P1270641 t/m P1270643. Het bevat inkomsten van de Kapel van Handel. Er wordt onder meer verwezen naar vermeldingen in een cijnsregister.
Kapel van Onze Lieve Vrouw van Handel onder Gemert
Renten van die Haendelse capel wiens altaer gedediceert is in honorem virginis beate Marie Sancti Cornelijs Lamberts et Anthonij ende is dedicatis maendachs nae Pinxten gelt jaerlix chijns vuijten ackerken ii .. iii ort outs dat is i st i ort folio 71 opt chijnsboeck ende moet rector sondachs nae St Anthonis vigilias leefen ende jaerghetijt laeten vercondighen en doen van Aert van Plees ende sijn ouders vide fol 70.
In den iersten Leonaert Gielis van Strijbosch 1 malder rogge
Peter Genen 2 mud rogge
Peter Joosten ende Thomass Joosten vi vaet rogge
Daer van gelt die weduwe Peter Joosten 4 vaet rogge
Ende Thomas Joosten 2 vaet rogge
Frans Lamberts die Schoenmaeker 6 vaet rogge
Jan Joris 1 malder rogge
Henrick Willems alias Erdens vuijt eenen acker die Aert van Plees gegeven heeft aenden Vondervoirt et tenetur legere? Rector vigilias dominica post Anthony pro ut in litteris de dato 1481.
Dierck Henrickx van Baekelt ierst Henrick Ruelens gelaeten anno 1489 – 21 dec.. van Bartholt van Huesden 9 vaet rogge
Jan van Helmont die Schrenwreke 2 vaet rogge
Hanrick Jans van Boort 1 malder rogge
Daer van eenen bosch brieff by die heylich geest de dato 1468 nyet los
Anna Peter Joesten 2 vaet rogge
Leytghen Hillen erfsge(?) vuijt huis ende hooff aenden heij 2 vaet rogge
Est redinubile(?) 12 petres, singulas ad 18 st
Joest Maessen met Peter Ansems Koenen … ende Peerken
die suster vujt die .. vander Rennen 1 vaet rogge
Jan van Doirnen kynd. 1 mud rogge
Dat ackerken aen die nieu molen grot ontrent xxxiiii roen gelt jarlix iii gl
Dat bemtgen inde Campen ontrent 36 roenen
het een eijnt schietende op die hoge Arlense bemden met meer anderen plech te gelden xv st
Die hiel renten der capelle sijn 6 mud rogge 10 vt 2 gl 5 st behalven den offer ende moet die capelle in reparatie haben off onderhouden
Et ego Arnoldo Thomae presbiter presens rector capelle de Haendel scripsi mea manu
(En ik, Arnold Thomassen, priester, huidige rector van de kapel van Handel, schreef dit eigenhandig)
Opmerking: Arnold Thomassen werd in 1606 benoemd tot rector van Handel. Hij moest een lijst opstellen en overleggen van de inkomsten en waarschijnlijk is dat dit korte register. Het dateert dan van 1606 of kort daarna.
Een volgend stuk betreft inkomsten uit meerdere kapellen van de Commanderij.
Het betreft foto’s genummerd P1270644 t/m P12706446
Register der renthen end estkumpsten der Capellen van Handell
Memoria beneficiorum et capellanisu
Capelle van Onse L Vrouwe van Haendel ende Gemert
In de marge is toegevoegd: D. Jois Peters est possessor huius beneficii (Heer Jan Peters is eigenaar van dit beneficie)
De capelle op Brauhese onder Bakelt. Rector est Dominus Henricus de Gemert canonicus Endhoviensis ende approbatie van Hare Ho:Mo: verkregen 1650
De capelle op Vorstenbosch ende Laer onder Nistelroij is geconferert aen den sone van D: Jacobus Anthonius predicant tot Leckerlandts
De capelle van Liessel onder Doirne , ende Veltheuvel mede onder Doirne is geconfereet aen Joannes Middagh student in Den Haghe
Item een beneficie ofde altare Beate Marie in ecclesia de Nistelroij
Item een beneficie ofde altare St Catarine ende ius patronatus van de rectoor te stellen in het gasthuys tot Heesch; dese drie beneficia sijn .. begeven aen den sone van D. Anthonius voersijdt
Item het beneficium van St Jan ende St Antonus in de kerck van Bakel is vergeven aen Laurenss Conuricx seu altaris aldaer de Marie
Item het beneficium van St Anthonius ende Sebastiaen in de kerck (3 mudde)
(in de kantlijn: Crucis et Anna) Item van St Peter ende Paulus (3 mudde) ende dat van St Catarine (5 modios) in de kerck van Dorne sijn vergeven aen Arnolt van Woestenhoven iongman studerende in de Haghe
Item tot Gemert sijn twe hondert daler in gelden op de inwoonder achtervolgende de protocol in gelde daer den landcommaneur iaerlix aengelegt waeraf den pastor van vuijt ende den pastoor van Haren elc een plag te hebben 150 gl ende nu aen D. .. Petri ende St Anthonius beijde indenten geappliceert
Deze bovenstaande alinea is geheel doorgestreept en in de kantlijn is toegevoegd:
Dae den ontfanger Petersem dese rente goederen heeft aen geslagen maer in derdaet gene beneficium sijn, noch in der bisschop vuijt geapprobeert geweest.
Item de custerie van Bakel en Dorne daer af sijn de documenten in handen van mijn heer Raesfelt gestelt voer vier iaren geleden
Item die bursen tot Gemert die alle drie iaers veranderen waeraf domine entencio pred. In Geldorp, den custer van Erp(?) (in de kantlijn toegevoegd: ende Iohan Middagh) ende van Gemert elc over een burse toegeseyt is maer sijn dat Larentius Schulius ontfanger van der bursen aen sine swagers geconfereert.
Op de achterzijde:
Beneficia Gemert Dorne et Bakell Nistelroij Heesch
Toos en Ietje winnen Grooët Gímmers Dikteej
Toos Vos en Ietje Verhappen-van den Boom hebben ex aequo het Grooët Gímmers Dikteej gewonnen. Ze behaalden beiden 37 van het maximum te behalen aantal van 50 punten. Het diktee werd donderdagavond voor de 24ste keer gehouden.
De meesten van de circa zestig deelnemers vonden het een moeilijke editie van het Grooët Gímmers Dikteej. Het diktee bestond dit jaar uit het verklaren van dertig dialectwoorden en twintig Gemertse uitdrukkingen. Sommige geboren en getogen Gemertenaren, opgegroeid met dialect, hadden nog niet de helft van de meerkeuzevragen goed. Al kon je kiezen uit drie antwoorden, als je de betekenis niet wist dan zou je bij ‘n Pepiere zulderke maoke niet gokken op ’trappelen op vochtige grond zodat er water naar boven komt’.
Het diktee in het Boerenbondsmuseum werd ook dit jaar weer georganiseerd door bibliotheek De Lage Beemden in samenwerking met heemkundekring De Kommanderij Gemert.
(Foto Paul Verhees: De winnaars van het Grooët Gimmers Dikteej, links Toos Vos en midden Ietje Verhappen zoeken hun prijzen uit. Rechts Geertje Gloudemans van de organiserende bibliotheek.)
Bekijk ook Omroep Centraal TV: Grooët Gímmers Dikteej
Voor een fotoimpressie van het Grooët Gímmers Dikteej zie: De Fotogalerij.
Publicatiedatum donderdag 13 april 2023
Brugklassers maken VR-film over paardendief
Leerlingen van het Commanderij College zagen donderdagmiddag hun virtual reality-film over ‘Cornelis Jochems, de paardendief’ in première gaan. Deze VR-film over de veroordeling van een Gemertse paardendief in 1672 is gemaakt op initiatief van heemkundekring De Kommanderij Gemert. Met dit project wil de heemkundekring bevorderen dat jongeren zich meer gaan interesseren voor de plaatselijke geschiedenis.
De film ging in première in het Commanderij College in het bijzijn van burgemeester Michiel van Veen, wethouder Hanneke Coppens en andere genodigden. Die konden de film bekijken door virtual reality-brillen.
Namens de heemkundekring hebben Susan Fransen, Mieke Vos, Niels van den Eijnde en Carie van der Kruijs het project opgezet en begeleid. Het verhaal is gebaseerd op informatie die Ad Otten en Simon van Wetten uit zeventiende-eeuwse akten hebben gehaald. Nadat Ad Otten hun het verhaal had verteld, schreven de leerlingen zelf het script en speelden ze rollen in de film.
Aan de film werkten tien brugklassers mee. Ze zijn tijdens het project gaan kijken in de kelder van de donjon bij het kasteel en leenden kleding en attributen van het Boerenbondsmuseum. Voor de technische begeleiding schakelde de heemkundekring het Eindhovense bedrijf Beam It Up in, dat zich toelegt op educatieve projecten in het kader van erfgoed.
Al eerder organiseerde de heemkundekring vlog-workshops waarin leerlingen een verhaal uit de Gemertse geschiedenis als bron voor hun videoverhaal gebruikten. Ook maakten leerlingen tijdens een project rond archeologische opgravingen kennis met Gemertse bodemvondsten, zoals kogels uit de Slag op de Doonheide uit 1603.
(Foto Paul Verhees: Burgemeester Michiel Veen en wethouder Hanneke Coppens brengen een toost uit op de première van de VR-film Cornelis Jochems, de paardendief.)
Bekijk ook Omroep Centraal TV: Cornelis Jochems, de paardendief
(Publicatiedatum 13 april 2023)
Heemkundekring verklaart straatnamen in boek
Burgemeester Michiel van Veen van Gemert-Bakel heeft donderdagmiddag in de Heemkamer uit handen van Paul Verhees het eerste exemplaar van het boek ‘Straatnamen Gemert verklaard’ in ontvangst genomen. Verhees is bestuurslid van heemkundekring De Kommanderij Gemert en samensteller van het boek. Dit boek is – evenals anderhalf jaar geleden het boek ‘Historische Gemert’ – uitgegeven in samenwerking met Supermarkt Jumbo Gemert aan het Pastoor Poellplein.
Beide boeken zijn geïllustreerd met 256 fotootjes. Klanten van Jumbo krijgen bij besteding van tien euro telkens vier inplakfotootjes voor het boek ‘Straatnamen Gemert verklaard’. Nadat de burgemeester het eerste exemplaar in ontvangst had genomen, startte Jumbo met de uitgifte van de lege boeken. De verzamelplaatjes zijn vanaf woensdag na Pasen verkrijgbaar bij Jumbo. Verzamelaars hebben tot 6 juni de gelegenheid om het album compleet te maken.
In het boek – oplage drieduizend stuks – was geen plaats voor álle straatnamen. Er zijn hoofdstukken ingeruimd voor de oude doorgaande wegen en voor wijken en buurtschappen waaruit telkens enkele straten worden belicht. Ook aan de kerkdorpen Handel, De Mortel en Elsendorp zijn hoofdstukken gewijd. Daarmee omvat het boek het hele aandachtsgebied van heemkundekring De Kommanderij Gemert.
Elk hoofdstuk is voorzien van enkele afgedrukte foto’s en daarnaast acht tot tien in te plakken fotootjes. De foto’s geven een beeld van de straat, wijk of buurtschap waar het betreffende hoofdstuk over gaat. Ze laten ook veranderingen in de loop der jaren zien. Met de verklaring van de straatnamen wordt duidelijk hoezeer die de geschiedenis van Gemert weerspiegelen. Het openingshoofdstuk draagt dan ook de titel ‘Het verhaal van Gemert ligt op straat’.
(Foto Jan van de Crommenacker: Samensteller Paul Verhees van het boek ‘Straatnamen Gemert verklaard’ kijkt toe hoe burgemeester Van Veen het eerste plaatje inplakt.)
Bekijk ook Omroep Centraal TV: Presentatie Eerste exemplaar straatnamen Gemert verklaard
(Publicatiedatum donderdag 6 april 2023)
Rob de Haas postuum erelid
Rob de Haas is tijdens de algemene ledenvergadering van heemkundekring De Kommanderij Gemert postuum uitgeroepen tot erelid. In het bijzijn van Robs familie reikte kringvoorzitter Leo Holleman de bijbehorende oorkonde uit aan Maria en Jan de Haas, weduwe en zoon van Rob.
Rob de Haas heeft grote verdiensten voor de heemkundekring, zo memoreerden Karel Cornelissen namens de Indische gemeenschap in Gemert en Simon van Wetten namens de redactie van Gemerts Heem en Omroep Centraal TV. Rob gaf als geen ander de Indische gezinnen die in de jaren vijftig hier kwamen wonen een plaats in de Gemertse samenleving. Hij schreef onder meer het boek ‘Enkele reis Indië-Gemert’, was organisator van Pasar Gemert en vertegenwoordigde de Indische gemeenschap bij herdenkingen.
Ook was hij jarenlang bestuurslid van de heemkundekring. Voor Gemerts Heem schreef hij diverse artikelen waarin hij de integratie van de Indischen in Gemert belichtte. Dat die van twee kanten kwam vatte hij samen in ‘De geur van sambal en bloemkool’. Als redactielid corrigeerde Rob ook de teksten in Gemerts Heem. Als neerlandicus zag hij als geen ander de fouten. Ook bij Omroep Centraal TV bracht hij de Gemertse samenleving voor het voetlicht.
Het is de eerste keer dat heemkundekring De Kommanderij Gemert postuum een erelid benoemt. Rob de Haas overleed op 74-jarige leeftijd op woensdag 11 mei 2022.
Bekijk ook Omroep Centraal TV: Rob de Haas postuum benoemd tot erelid’
Voor een fotoimpressie van de jaarvergadering zie: De Fotogalerij.
(Publicatiedatum 28 maart 2023)
Vrijwilliger van het Jaar
Maarten de Natris is tijdens de algemene ledenvergadering van heemkundekring De Kommanderij Gemert uitgeroepen tot vrijwilliger van het jaar. Hij is samen met Ineke van Lankveld de beheerder van de bibliotheek in de Heemkamer. Maarten bekijkt welke nieuwe boeken in de bibliotheek kunnen worden opgenomen en zorgt dat alle boeken zijn te vinden op basis van een toegankelijk register.
Voor een fotoimpressie van de jaarvergadering zie: De Fotogalerij.
(Publicatiedatum 28 maart 2023)
Convenant Gemeentearchief
Bezoekers van het Gemeentearchief aan de Ruijschenberghstraat in Gemert kunnen ook in de komende jaren rekenen op hulp van leden van de heemkundekring. Burgemeester Michiel van Veen en voorzitter Leo Holleman van de heemkundekring hebben daartoe op dinsdag 28 maart een overeenkomst getekend.
Met dit convenant zetten de gemeente Gemert-Bakel en heemkundekring De Kommanderij Gemert hun samenwerking voort bij het beheer van de gemeentelijke archiefdienst. Wie op zoek is naar oude documenten, zoals krantenknipsels, foto’s of officiële stukken, kan bij het archief terecht. De gemeente is verplicht zo’n historisch archief volgens wettelijke regels te beheren. Met die regels worden onder meer eigendomsrechten en privacy beschermd.
Het Gemeentearchief van Gemert-Bakel is bijzonder, omdat veel gemeenten geen eigen archief meer binnen de gemeentegrenzen hebben. In 1997 besloten de gemeenten in Zuidoost-Brabant om het archiefbeheer voortaan samen te doen. Zo ontstond het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven (RHCE) met een bezoekadres aan de Raiffeisenstraat in Eindhoven.
De gemeenteraad van Gemert-Bakel koos er 26 jaar geleden voor om het historisch archief niet onder te brengen bij het RHCE, maar het in eigen beheer te houden. Om de kosten te drukken en extra service te kunnen verlenen, riep de gemeente Gemert-Bakel wel de hulp in van de heemkundekring. Die verplichtte zich om twee arbeidsplaatsen bij het archief in te vullen met vrijwilligers.
De afspraken werden vastgelegd in een convenant, waarin onder meer geregeld was hoe de verantwoordelijkheden werden gedeeld. Omdat het niet altijd eenvoudig zal zijn om voldoende vrijwilligers te leveren, is die verplichting vorige week omgezet in een zogenaamde inspanningsverplichting. De heemkundekring moet zich blijven inspannen om twee arbeidsplaatsen bij het Gemeentearchief in te vullen, maar als dat onverhoopt niet lukt pleegt de heemkundekring geen contractbreuk. Het was vorige week de vierde keer in 26 jaar dat het convenant opnieuw is vastgelegd.
Het gemeentearchief van Gemert-Bakel is gevestigd in het negentiende-eeuwse monumentale gebouw van de voormalige Latijnse School aan de Ruijschenbergstraat 3a. Bezoekers kunnen daar met hulp van vrijwilligers van de heemkundekring zoeken in oude documenten. Meer informatie over openingstijden zijn te vinden via internet: gemeenterarchief@gemert-bakel.nl.
Bekijk ook Omroep Centraal TV: Ondertekening Bestuursconvenant
(Publicatiedatum dinsdag 28 maart 2023)
Jaarprogramma online
Na twee coronajaren had het wat voeten in de aarde om een nieuw jaarprogramma op te zetten. Daarom liet het even op zich wachten, maar deze week is het jaarprogramma samen met Gemerts Heem nummer 1 – 2023 en Heemberichten onder de leden van heemkundekring De Kommanderij Gemert verspreid.
Alle geplande activiteiten staan ook weer op de agenda van deze website. Klik hiervoor op het woord Agenda.
Wijzigingen worden zo spoedig mogelijk op deze website aangekondigd. Zo is het Heemkaffee over het Soevereiniteitsconflict dat in Heemberichten nummer 4 – 2022 was gepland op zondag 9 april verplaatst naar zondag 7 mei.
(Publicatiedatum woensdag 8 maart 2023)
Lunch met ereleden gezellig en nuttig
Heemkundekring De Kommanderij Gemert heeft zijn ereleden in de maand van zijn jaarvergadering een lunch aangeboden. Die vond plaats op donderdag 2 maart. Voorzitter Leo Holleman sprak van een blijk van waardering voor de jarenlange inzet van deze leden en het stempel dat ze op de heemkundekring hebben gedrukt. Zeven van de negen nog levende ereleden woonden de gezellige en smakelijke lunch bij.
De bijeenkomst werd door het bestuur van de Gemertse heemkundekring tevens aangegrepen om met de ereleden van gedachten te wisselen over het voortbestaan van de bijna achthonderd leden tellende vereniging. Heemkundekring De Kommanderij Gemert kampt net als bijna elke vereniging met een teruglopend aantal actieve vrijwilligers en met vergrijzing. Dat noopt tot nadenken over de ambities van de kring. Om reacties uit te lokken, confronteerde Holleman de ereleden met een aantal stellingen.
‘Er is geen markt meer voor de uitgave van nieuwe boeken’ was er één van. De heemkundekring produceerde in zijn ruim tachtigjarig bestaan meer dan honderd boeken. Maar de belangstelling is de afgelopen jaren danig afgenomen. Het evenwicht tussen betaalbare oplage en de verkoop is zoekgeraakt. ‘Maak dan boeken op bestelling”, opperden de ereleden.
Een dergelijke reactie kwam er ook op de stelling ‘De Martin Breeuwer-excursie is onbetaalbaar geworden’. Het naar de voormalige secretaris genoemde jaarlijkse uitstapje naar een plaats van historische betekenis was jarenlang een groot succes. De reiskosten zijn echter dermate gestegen, dat veel trouwe deelnemers zullen afhaken, is de verwachting. “Huur een kleinere bus voor mensen die de hoge kosten wel willen betalen of organiseer een goedkoper reisje minder ver van huis”, kreeg het bestuur als boodschap van de ereleden mee.
De ereleden gaven aan, dat ze de bijeenkomst als gezellig en nuttig hebben ervaren en dat die voor herhaling vatbaar is. Het bestuur gaat zich buigen over de binnengehengelde adviezen.
(Publicatiedatum vrijdag 3 maart 2023)
Nieuwe werkgroep Bijnamen
In de heemkamer aan de Ruijschenberghstraat is op donderdag 16 februari de nieuwe werkgroep Bijnamen voor de eerste keer bij elkaar geweest. De acht leden tellende werkgroep onder voorzitterschap van Addie Gloudemans gaat een overzicht samenstellen van bijnamen die in de loop der jaren gangbaar waren in Gemert.
De werkgroep wil zoveel mogelijk bijnamen vastleggen met de bijbehorende familienaam, de oorsprong en verklaring van de bijnaam en anekdotes die met de bijnaam verbonden zijn. De samenstellers van het overzicht zijn zich terdege bewust van de gevoeligheden waarmee bijnamen soms omgeven zijn. Bijnamen kunnen als scheldnaam worden ervaren, ook al zijn ze oorspronkelijk niet zo bedoeld.
Om te voorkomen dat mensen zich gekwetst voelen, zal alvorens tot publicatie over te gaan waar mogelijk contact met de familie worden opgenomen. In welke vorm de bijnamen zullen worden gepubliceerd is nog niet besloten. Gedacht wordt aan een overzicht op deze website van de heemkundekring, maar ook publicatie in Gemerts Heem of in boekvorm behoort tot de mogelijkheden.
Mensen die bijnamen van Gemertenaren kennen, kunnen die bij de werkgroep aandragen, liefst met verklaring en anekdotes. De werkgroep is te bereiken via e-mail: almgloudemans@onsbrabantnet.nl