GH-2012-01 Museum dr. Guislain 25 jaar bij de tijd

Tin Thelen

In de historische gebouwen van de psychiatrische kliniek in Gent (België) is sedert 1986 gevestigd  et museum voor outsiderkunst. ‘kunst in de marge’ is de bescheiden aanduiding voor een ontwapenende variatie van kunstenaars, die voor zichzelf uiting geven aan wie ze zijn en wat zij aan het leven ervaren. Een onbegrensd rijk scala aan beelden, schilderijen en objecten toont een verborgen wereld, die zich in geen enkele categorie vangen laat. Een wereld van verbeelding die de toeschouwer uitnodigt de vanzelfsprekende grens van normaal en abnormaal te overschrijden. Ook de actuele tentoonstellingen bewegen zich op een grensvlak; zij dagen uit om de kaders waarin wij de wereld van de mens om ons heen in al zijn hoedanigheden waarnemen en begrijpen, voortdurend te bevragen en te herijken

In 2005 presenteerde Gerard van Lankveld daar de boeiende wereld waarover hij de scepter zwaait als keizer van Monera Carkos Vlado. Een deel van zijn collectie is in bruikleen achtergelaten en maakt deel uit van de vaste opstelling. Aan Gerard, de klokkenmaker, de eer om bij gelegenheid van het jubileum een klok te maken. Zij draagt de welluidende naam IL Corona Tempora Jubilata, gemaakt in het 48ste jaar van de stichting van zijn rijk. Op 1 december 2011 is de klok onthuld door broeder dr. René Stockman, overste van de congregatie van de Broeders van Liefde, stichter van het museum.

GH-2012-01 Verrassend en Kleurrijk

Het werk van Diny Timmers (1953)

Ton Thelen

Bladerend door de jaargangen van Gemerts Heem viel mij op dat in de presentatie van beeldende kunst van in Gemert geboren of werkzame kunstenaars nog maar weinig aandacht is voor beelden. Bij een nieuwsgierig bezoek aan de pas geopende galerie LUNI in de Kerkstraat te Gemert werd in de veelheid van getoonde objecten mijn aandacht getrokken door het werk van Diny Timmers: strak maar sierlijk gevormde kippen in donkerwarme kleuren. Een bezoek aan haar website bood een even verrassend geheel van verschillende min of meer abstracte beelden, gevormd uit klei en gebakken, van dierfiguren tot sterk geabstraheerde, open, vrouwelijke vormen. Zowel qua materiaalbewerking, toepassing van kleurstoffen en vormgeving getuigend van vakmanschap en kunstzinnigheid.

Een jarenlange rijping in de kunst heeft dat aansprekende resultaat gebracht. In de jaren 1977-1980 heeft zij schilderlessen gevolgd bij Berry van Bokhoven op het Gemerts Atelier, daarna een cursus intuïtief schilderen bij Anni van Bokhoven. Verder nam zij deel aan de tweejarige avondopleiding creatieve handvaardigheid (de cursusjaren 1989 -1991) van het VOBK (vorming tot ontwikkeling van beeldende kunst) op het Floor Everscollege in Eindhoven, waaraan ook een stage was verbonden, doorlopen op de openbare basisschool ’t Einder in Gemert. Hierna heeft zij van 1991 tot 2004 gedurende een avond in de week een groep vrouwen begeleid in allerlei technieken: schilderen, batikken, het werken in keramiek, gips en hout. Diny is zich blijven ontwikkelen, zo nam zij in 1998 en 1999 nog schilderlessen bij het Centrum voor Kunstzinnige Vorming Uden en is uiteindelijk in keramiek verder gegaan bij Thea Blok en de stichting HOWEKO (Hobby-Werk-Kontakt) in Beek en Donk. Vanaf 2005 beschikt zij over een eigen oven in het bakhuis achter de monumentale boerderij De Blauwe Kei, waar zij in Gemert woont.

Het kleuren en bakken vraagt om grote vaardigheid en beheersing van de techniek. Het biscuit-bakken, de zogenoemde eerste stook, geschiedt op ongeveer 1000 graden. Daarna behandelt zij de keramische vormen met oxiden en sulfaten, waarvan zij de oplossing zelf maakt en waarmee de kleur wordt aangebracht. De vormen worden dan op ongeveer 1200 graden nogmaals gestookt. Na het stoken ontstaat pas de kleur die in de klei brandt. In de beheersing van dit totale proces is haar kunst het vakmanschap ontstegen tot bijzondere schoonheid en kleurharmonie.

Haar werk vindt gretig aftrek en is op verscheidene exposities te zien geweest.
Beeldentuin Jos Rooijakkers in Gemert, september 2009.
Open Atelierroute Gemert, 23 en 24 mei 2010.
Gallery Berkendijkje van Diana Swinkels in Beek en Donk, 12 februari tot 7 maart 2011.
Kunstroute Laarbeek, 14 en 15 en 21en 22 mei 2011.
Open Atelierroute Gemert 12 en 13 juni 2011.
Keramiekmarkt in Maaseik (België), 26 juni 2011.
Open Atelierroute Gemert, 27 en 28 mei 2012

GH-2012-01 De Smédsgang

Ad Otten

In de loop van vorig jaar dook er een olieverfschilderij op dat een woningenrijtje laat zien met drie voordeuren in de voorgevel en vóór de eerste deur een gemetselde put met puthaak. Het schilderij is in de linkerhoek gesigneerd: ‘Joh(s) Nicolaas Jr., 1937 Gemert NBr.’ Johannes Nicolaas jr. is een tamelijk bekende kunstschilder (1904-1982), die woonde en werkte in Amsterdam, Abcoude, Meppel en vanaf 1934 in Eindhoven. Achter op de lijst is een kartonnetje gehecht met de tekst: “Ter herinnering aan Uw afscheid als hoofd der St.Antoniusschool Valkenswaard, 30 juli 1938. De onderwijzers”.
Het heeft best een hele tijd geduurd voordat duidelijk werd waar de woningen van het schilderij precies thuishoorden in Gemert. Koosje Verspuij-van Lieshout bood uiteindelijk uitkomst. Zij werd in 1940 in het middelste pandje geboren. Het woningrijtje stond in de Kerkstraat in de gang achter sméd Piet van de Crommenacker, in wiens pand zich een tijdje na de oorlog loodgieter Sjef Colen vestigde. Rond 1950 moet het woningrijtje zijn gesloopt.
Dat er niet getwijfeld hoeft te worden aan de juistheid van de lokatie blijkt wanneer Koosje een foto voor de dag tovert met exact dezelfde woningen als op het schilderij. De foto kreeg ze lang geleden van Bertha Wijn (van de winkel) en naar alle waarschijnlijkheid is zij ook één van de kinderen in het deurgebont van de middelste woning.
Koosje van Lieshout weet uit haar jonge jaren dat haar ouders de woning huurden van Piet de Sméd en diens echtgenote Jo de Klant (van Zeeland). Koosje is een dochter van Harrie van Lieshout indertijd beter bekend als Driek d’n Baands. Haar vader was schilder van beroep maar werd met z’n 40ste al invalide. Het gezin Van Lieshout kreeg tien kinderen. Moeder was geboortig van Uden en na hun huwelijk in 1934 woonden ze een tijdlang in ‘s-Hertogenbosch, waar ze ook de eerste kinderen kregen. Het jonge gezin kwam in 1936 terug naar vaders geboortedorp en woonde een tijdlang op het Hopveld. Het gezin telde al vijf kinderen toen kort voor de geboorte van Koosje (Jacoba) het huisje in de Smédsgang werd betrokken. Hoelang precies de familie Van Lieshout daar gewoond heeft? In elk geval de hele oorlogsperiode. Zo weet Koosje zich nog goed te herinneren dat er indrukwekkende Engelse tanks voor de gang geparkeerd stonden. Dat de schuur, voorop in het woningrijtje, gebruikt werd door sméd van de Crommenacker, dat in het eerste woningske Frits van de Kerkhof woonde, in het middelste hun gezin, dat de laatste deur was van Jac van de Putten en dat er om de hoek van het woningrijtje een ‘heuske’ stond…
Na een schoorsteenbrand, kort na de oorlog, is het gezin Van Lieshout verhuisd naar de later in Julianastraat omgedoopte Commandeurstraat. Hoe de vader van Koosje aan de bijnaam “d’n Baands” is gekomen is bij niemand in de familie bekend. Wel dat ook opa Van Lieshout in Gemert al luisterde naar de naam ‘Driek d’n Baands’.

met dank aan Koosje Verspuij-van Lieshout

GH-2012-01 Oude vrouw ontvoerd uit Gemert

Ad Otten

(uit: Peelbelang, 24 oktober 1953)

Vorige week vrijdagavond werd de 82-jarige weduwe v.d. K., die hier bij haar familie vertoefde en reeds naar bed was gegaan, door de Beek en Donkse tak van de familie ontvoerd. De oude vrouw werd in een taxi meegenomen. Zij woonde al geruime tijd bij haar Gemertse dochter. Er is een erfeniskwestie in het spel. De Beek en Donkse kinderen waren het er in ieder geval niet mee eens, dat de oude moeder in Gemert verbleef, te minder nog, omdat zij zelf uit het ouderlijk huis werden geweerd. De maatregel was echter wel erg radicaal.

GH-2012-01 Alles over Gemertse Straatnamen

Ad Otten

Op de website van onze heemkundekring is een complete straatnamen-encyclopedie aangeleverd over de historische achtergrond, invoering en betekenis van Gemertse, Handelse, Mortelse danwel Elsendorpse straatnamen. Zie onder “BRONNEN” en klik op Gemertse Bronnen nr. 14. De auteurs zijn Ad Otten en wijlen Luc Deimann. In alfabetische volgorde worden alle straatnamen afgehandeld. Oude en nieuwe. Bijna honderd pagina’s met kostelijke informatie.

GH-2012-01 Grouwelhoek en Schenkskamp op Milschot

Ad Otten

Op 12 oktober 1814 wordt ten overstaan van notaris Aelders in Gemert een akte van scheiding en deling opgemaakt voor wat betreft de nalatenschap van de op 20 mei 1800 overleden Jean Keunen. Genoemd wordt bouwland in De Ren, op Milschot, genaamd de Grouwelhoek, de Schenkskamp in de buurt van Milschot, bouw- en weiland genaamd de Emelsbleek, weiland op Milschot, bouwland aldaar genaamd Neesenhof en bouwland op Milschot. Van een kaart van omstreeks 1600 weten we dat op Milschot zo ongeveer tegen de bedding van de Snelle Loop een galg was opgesteld. De namen Grouwelhoek en Schenkskamp lijken daarmee te kunnen worden verklaard…

GH-2012-02 Laaien en Lossen tussen Koks en Drie Ossen

Ad Otten

Wim van den Eijnden bezorgde ons de tekst van een Gemerts liedje dat in het verre verleden moet zijn gemaakt door Frans d’n Hééj (Van Schijndel)

Weet je waar ik geboren ben?

Tussen elzenheggen en gele brem.

Weet jij de Krengelhoek,

de Oliekelde en Molenbroek?

Weet jij wie er in Gemert de beste snevel verschudt?

Dat is bij Bultje Beeke en Lien Put.

Ga de gij wel ’s jensen

met Hannes doke of andere mensen

En kom jij tussen Koks en De Drie Ossen

Daar kun je laaien en lossen.

GH-2012-02 Elisabeth van de Meulenhof (1860 – 1931)

Ad Otten

De moeder van de in 2006 zalig verklaarde pater Eustachius

Zij werd geboren op 10 april 1860 te Gemert op Binderseind C54, als dochter van Petrus van de Meulenhof, bouwman 39 jaar, en Petronella Sterken, boerin 26 jaar. Zij is het derde kind in het gezin en genoemd naar de inwonende oma Elisabeth Blox, weduwe van Jan van de Meulenhof. Na Elisabeth krijgt het gezin Van de Meulenhof-Sterken nog 6 kinderen. Een maand voordat ze zestien wordt, verhuist Elisabeth naar Beek en Donk waar ze naar alle waarschijnlijkheid in een dienst gaat met kost en inwoning. Op 27 maart 1878 trouwt ze te Aarle-Rixtel met de tien jaar oudere Wilhelmus van Lieshout. Het is een ‘moetje’. Elisabeth is dan nog net geen achttien jaar. Drie maanden na het huwelijk krijgt ze al haar eerste kind Johannes. Haar elfde kind, geboren op 3 november 1890 te Aarle-Rixtel, krijgt de naam Hubertus. Het is de latere pater Eustachius die in 1943 te Belo Horizonte (Brazilie) overlijdt en in 2006 zalig wordt verklaard.

Na Hubertus in 1890 krijgt Elisabeth van Lieshout-van de Meulenhof nog 4 kinderen. Van haar 15 kinderen overlijden er 4 als baby. Drie dochters treden in het klooster.

Elisabeth sterft op 12 februari 1931 te Aarle-Rixtel. Haar man Willem van Lieshout is al eerder overleden op 3 mei 1924.

Haar zoon Hubertus gaat van 1903 tot 1905 naar de Latijnse school in Gemert en studeert daarna tot 1913 bij de Damianusstichting van de Heilige Harten te Grave. In 1915 legt hij de kloostergeloften af, wordt lid van de Congregatie van de Heilige Harten en krijgyt de kloosternaam Eustachius.In 1919 wordt hij priester gewijd en in 1925 vertrekt hij naar Brazilie. Over zijn leven en werk daar is veel geschreven. Hij overlijdt aan de vlektyphus te Belo Horizonte op 30 augustus 1942. In 2006 wordt hij door paus Benedictus XVI zalig verklaard.

GH-2012-03 Antoon Baselmans en de Gimmertse Laaj

Ad Otten

Op de foto Antoon Baselmans uit Aalst die in een winkel in Eindhoven de ‘kunst’van de handweverij demonstreert. Hij was een vakman. Dat wist iedereen. In de jaren vijftig weefde hij zelfs damast voor de Engelse koningin. Hij was het ook die in 1971 naar het wevershuis D’n Traonpot in de Gemertse Kromstraat kwam om alle onderdelen van het handweefgetouw van Jasper Hendriks (Jas d’n Botter) te duiden en het samen met Piet van der Putten, Merien van Gemert en ondergetekende weer helemaal in elkaar te zetten. Alle onderdelen lagen uit elkaar in de stal. Het eerste waar Antoon ons op attendeerde was: “Verdorie hiejr ligt nog een Gemertse Laaj”. Hij doelde daarmee op een weeflade met aan weerszijden een door een simpele handbeweging in hoogte verstelbare weefspoelbak met twee etages en op elke etage een weefspoel met verschillend garen. Handig voor het weven van bijvoorbeeld Brabants Bont. Met deze wissellade kon veel sneller van kleur worden verwisseld.

De opmerking van ‘buitenlandse’ Antoon maakte ons duidelijk dat deze innovatie van de wissellade in de handweverij van Gemertse oorsprong moet zijn geweest. Antoon Baselmans had er in zijn jeugdjaren in Eindhoven en in Aalst nog mee gewerkt… (Voor de Gemertse wissellade zie ook: Gemerts Heem 2012 nr. 2 blz. 6)

GH-2012-03 Bevrijding van De Hoef

Ad Otten

In Gemert bezet – Gemert bevrijd staat een foto met bewoners van De Hoef gemaakt op bevrijdingsdag 25 september 1944 (zie blz. 173). Zij hadden  de nacht doorgebracht in de kelders van de Jezuitenbouw van het kasteel. Intussen kennen we alle personen. Van Berdina en Leny Jansen, nu woonachtig in respectievelijk Heerenveen en Valkenswaard, kregen we alle namen en ook nog allerhande bijzonderheden. Leny heeft altijd onthouden dat ze op het kasteel gingen slapen omdat de Duitsers de huizen in De Hoef zouden opblazen. Het was daags voor de bevrijding en vanuit het kasteel te Gemert werd de aanval gedirigeerd op de door de geallieerden bevrijde Corridor bij Veghel. Op 25 september 1944 in alle vroegte besloot de kasteelbezetting (gelukkig) om op te breken en zich terug te trekken op Overloon-Venraij. Een paar uur later werd Gemert bevrijd door de Engelsen. In de voorafgaande nacht hadden met name de kinderen zich volop vermaakt (!) in de kelders van de Jezuitenbouw. De Hoefbewoners van de woninrij van de voormalige weeffabriek van Prinzen hadden daar allemaal matrassen tegenelkaar aan geschoven en Berdina weet zich nog goed te herinneren dat op Van Ansem met alle kinderen steeds aan het koprollen was geweest. Iedereen had grote pret.

De foto moet zijn gemaakt door pater Loffeld, vermoedelijk kort nadat de Duitsers het kasteel verlieten en de bewoners van De Hoef weer naar huis konden.