GH-1999-03 Onderdaojkers
Riek Donkers-van de Acker’
(dialectspelling W.J. Vos)
Waj wisse kwèllek wa ’t woord betaekende òf we han d’r al înnen in haojs.
’t Waor vûrjaor 1943, op ‘nen tîggenaovent’ toen d’r înnem binnekwam. Waj zaote mî z’n áchte án ‘nem bôtterham mi ‘nem bûrd pap. Bôvve de tòffel ‘m bromôllielèmpke, ge zaocht mekaor nèt sitte. D’r wôrde ob de deur geklòpt, wa al on-gewoon waor, már toe kwam ‘r ôk nòg ‘ne jonge vènd binne. “Bén ik hiejr baj Van den Acker?” “Dè klòpt”, zi onze vádder, “már wie béénde gaj?” ‘m Bietje bedüst sît ie z’ne naom èn ôk wórvûr dèt ie kwam. Haj wô onderdaojken umdèt ie anders nô Daojtslant mos chôn wérke. “Hoe kaomde gaj án onz adrèz èn onze naom?” vroeg onze vádder. Naw, haj ha in Gîmmerd baj ‘ne gròwte wingkel gewérkt. Haj mos dan wél ‘z bôtskappe taojsbrénge baj boerren aachteraf. Dûrrum wás ie nô Gimmert chekòrnme vûr onderdák. Már dè viejl teege, niemmend döörvde d’r án. Náw hát ie al ob driej plátse te hööre gekrigge dèt ie már ’s nô Van den Acker mos chôn, die ha zèèlf chîn grèòwte zeun die in ’t naaw konne kòmmen az r ’s iets fer-raoje wôrde èn wèèrk ha diem bowr ôk wél. Vandaor dèt ie baj onz ánklòpte. “Jao”, zî onze vádder, kaomt ‘r baj zitte, ît n’m bûsrt pap mee èn dan zien we daolek wél.”
D’r wiejr ob de skélft ‘ne nîrslách chemákt want ‘m bét han we gin ovver, lôt stôn ‘ng kaomer. D’r wôrde wa afcheskut mî plangke èn ons moedder hálde deekes, laokez èn ‘ng kòpkusse. Bertus, zôô w^t ie genümt w^rre, kos chôn slaope. “Wélteruste”, zî onze vádder, “mèèrgevrüch sien we wél wejter.” Haj is seuve mônt cheblîvve.
Smèèrges früch ston ie al klaor èn òf waj wèèrk fûr ‘m te doen han. Onze vádder gav ‘m de héchskaer in z’n haant èn haj kon án de slách. Wèèrk wáz ‘r zat èn haj wô wél èn ie ston vûr iedderaen klaor. As waj van ’t mèlke taojskwaome saoves, dan hong ie vûr onz de rômkraojke in de put; haj vong dè gîn wèèrk far vrawvòlk. Wal waore nie anders chewéént, már ’t waor wél hèndech, zônne lòwpjonge.
Intusse wáz d’r al ’n hael nètwèèrk van ondergrontse beweegenge op chang gekòmme. Bertus krîg de nôddege pepierre èn kos s’n wèèrk wîr opfatte. Nó saome ürst nòg wa Sintereklós cheviejrt te hébbe, is ie vertròkke.
Dezèlvden dách stonne ze mî ‘nen anderen ob de stoep. Înne die dringent hulp nôddech ha. ’t Wáz ‘ne jonge die mî z’n zawentien jaor in de mejne wás chevat weeges sabbetaazje èn toe vûr twae jaor nô Daojtslant wôrde gestüjrt.
Toen ie dan aajndelek mî verlòf mòch, wás ie mendînne ondergedôôke. ’t Jong wás tetaol ovverstüjr, ze han ‘m hárt ángevat in de mejn. Haj ston te trillen op s’m baen èn ie vlôg ovverèngt so gaow as ie wa höörde òv az ‘r iemment onverwaacht binnekwam.
Saoves gong Leo, zòwe haajten ie, al vrüch nô bét, már slaope dît ie bekapt nie; dan zaocht ie z’nen trôst op stal baj de koej um ons nie wákker te maoke mî as chevòlg dè de koej wél wákker wôrde èn onze vádder ôk. Èn dè waj ’n üjr îrder az anders moesse gôn mèlke want de koej liejte de rômme lòwpe, vandaor. Gelejdelek án kwam dè wîr gowt èn konne waj ôk wîr ’n üjr langer bliejve ligge.
We hébbe mî z’n alle Kèrsmes saome geviejrt. Intussen han we van ‘m gelaert hoe we naw aajgelek ècht moessen damme. Dè kos haj zô gowt, dûr kos niemment tiggen op. Op aawjaorzaovent hébbe we ‘ng kompetiessie gespûlt tot hael laot saoves. Um half twèèlf waore Leo èn ikke nòg ongeslágge. Dûr wiejr afchesprooke dè degînne die ’t lééste spèlleke won, alle ôlliebólle krîg die ‘r nog ovvergeblîvve waore èn ze ôk op moez aete. Nár daacht ik, dè zit wél gowt, dè weent haj toch. Már mooi nie, haj liejt maj winne. Dûr wáz ik mooi in-gelòwpe. Die ôlliebólle waoren in raopôllie gebákke, dus nògal zwaar. Ik saog dè hillemôl nie zitte um die te moetten opaete. ’t Wáz intusse nééjjaor gewôrre èn d’r wás niks op teege um d’r dan d’n állengen dách már ovver te doen, duz ürst már ’s chôn slaope. Smèèrges howvde dè allemôl nie mir, iedderaen viejt av èn tow ‘nem ból èn ze waore z^w op. Dûr kwam ik chowt fanaf. Begim mèrt ha ôk Leo wîr de nôddege pepierre um teruch nô Limburch te gôn èn daor in de mejn te gôn wérke.
Daogz ‘rnoo han we alwîr ‘ne Limburger ob de stoep, naw ‘ne pòzbeamte, ‘ne zeekeren Huub. Zôveul as Leo klètste, zôwaajnech sî Huub, haj zî gewoon niks. Die mèns was fèòges maj zô verbittert èn ángeslágge dèt ‘r gewoon niks aojt kos kòmme. Az onze vádder ‘m iets te doen gaf, dan dît ie ’t sô gowt as ie koz èn kwam dan wîr binne zitte baj ons moedder ob de geut, tot onze vádder ‘m wîr wa anders te doen gaf. Haj zaot már te piekkere, ons moedder wiz ècht nie wa of se ‘rmî án moes, èn die wiz ‘r tòch rôllek raot mi.
Haj is mî maj ‘ne kaer nô d’n Éldeng 3 gôn skoeffele in de ròch mî zôn “vééjfrééjen-ding”. Toen ik feurán begon, gong haj án ’t aander èngd beginne. In de lòwp fan de nômiddech skoeffelde waj nîvve mekaor nô vûrre. “Zie zôô”, zît ie, “dè zit ‘rop.” Dè iz ’t innechste dèt ie in al die mônde tîgge máj persoonlek hé gezît.
Gelukkech fûr hum krîch haj ôk nog al gaow de nôddege pepierre, zôdè ôk haj wîr wéch kon èn waj waore blééj mî hum. ’t fiejl natürlek òk nie mee vûr die lööj, ze mossen ôk már zien wôr òf se terèècht kwaome.
De volgende kwam van Hèlment, rèècht fan de H.B.S.. Haj ha z’ne fiets baj ‘rn. ’t Wáz ‘m pár daoch fûr ’t silvere fist fan onze vádder èn ons moedder. Haj ha mi onze vádder allez opcheraojmt in de de sküjr, ob de stal èn roondum ’t haojz alles cheskoeffelt èn gegriesselt. Twae naachte hét ie baj ons cheslaope èn toe vong ie dè ’t tejt waor um ‘z ifkes nô haojs te fietse. Waj hébben um noojt mîr teruch-chezien. Nòg dezèlvden aovent kwam z’n zeuster z’n spullen ophaole, haj ha zôn hejmwee dè se már ‘m pláts wa kòrterbaj vûr ‘m gezaocht han. “Wán ‘ne gèk”, zî zaj, “um nèt fûr ’t fist ‘raojt te trékke.”
Toe waj aojtchefîst waore, ston ‘r alwîr ‘nen anderen ob de stoep. Înnen aojt Tilburg die dringent ’n aander pláts nôddech ha dûr umstandecheede wór haj ôk nie veul án koz doen. Dus fûraojt már wîr, wîr ’n aander diejalékt. ‘ne Skônne mèns wôr we hael wa mî hébben afcheláche. Z’m brüjr zaot ôk érgez in de bürt ondergedooke, zôdoende han we dik nògal wa vòlk ovver de vlowr. Dè Tilburchs taoltje dûr wéénde vluch chenoch án, vûral umdè haj ovver veul hümòr beskikte. Dè hát ie ôk wél nôddeg um owerèngt te bliejve, wand de zöög 4 ovver z’n gezin zòn ‘m anders wél ’s teveul gewôrre kanne zén.
Zòwe sukkelde waj op Septèmber án, ’t wiejr mi d’n dách spannender. Degînne die tod dan vaajlech waore han ‘r de skrik ôk fôrt chowt in. Dè kwam dûr ’t teruchtrekkend Daojts laeger, dè ha vervowr nôddech. Ze nômme pèèrd èn kaarzen in beslág èn dûr han ze voerlööj baj nôddech. Zôdoende krîgge waj ôk joong aojd de bürt ovver de vlowr. Die skôvve, az dè aojtkwam, allemôl mee án de tòffel. Zôô kwaome we die lééste waeke dûr.
Sommege gongen al nô Veghel um de “Tommy’s” te zien. Ze kwaome teruch mî ‘m pár Éngelse siegrètte az bewejs. Die hébbe we mî e man òf seuve opcherôkt, um de bûrt trékke. Már ’t wás fôrt aojtkiejke, d’r waoren oweral Daojtsers, mî pansterwaogez 5 èn aander geskut. We blîvve binne, zôveul as mûggelek. Tòd die môndegemiddech. Nô ‘m pár ürre van ovver-flaojtende koogels wôrden ’t stil. Már nie laang. We hóööde van de kant fam Boekkel de Éngelsen al ánkômme. Îfkez afwaachte òv ’t ècht waor èn toe gaow de koej gemòlke èn ‘d döörp in.
Dè waore ze dan ècht, onz bevrejders. Wa waore we blééj, vûral vûr de onderdaojkers, die konne nôw aajndelek nô haojs. Dè daachte waj, már zô wáz ’t nie. Tilburg wás nòg in de Haant fan de vejant 6. ’t Kaoste onze vádder hael wa um die joong teege te haawe want se wôn nô haojz èn niks anders. Op ’t èngt fan de waek sén ze tòg opchestapt. Ze hébben ‘r driej waeken ovver gedôn um taojs te kòmme, èn toe zén ze nog dûr de frontliennie gemoette. Harrie wás nòg nèt op tejt taojz um de gebôrte van z’n twidde kientje mee te maoke. Gelukkeg iz alles fûr hullie gowt afchelòwpe, már dè hébbe we pas moôde látter gehöört.
NOTEN:
- Riek is een dochter van Cornelis van den Acker uit de Deelse Kampen. Ze woont nu in Venhorst. Vgl. ook haar eerdere artikelen ‘De skèlke van Miej van Hasse’, in: Gemerts Heem, jg. 38 (1996), nr. 1, blz. 26-27, en, ’t Pètje nó de Deel, in: Gemerts Heem, jg. 39 (1997), nr. 1, blz. 98-101.
2. “op ‘nen niggenaovent”: tegen de avond. Deze uitdrukking heb ik (W.I.Vos) nog nooit gehoord. Wie van onze lezers kent de uitdrukking?
3. “nó d’n Eldeng”. Volgens wijlen mijn vader (1902-1991) moet het “d’Éldeng” zijn. De uit-gang “-eng” komt van “donk” en is vrouwelijk, vgl. het toponiem “De Donk”; niemand zegt: “D’n Donk”. De gemeente heeft de nieuwbouw-wijk ter plekke “Den Elding” genoemd (rond de molen in de Deel). Misschien heeft Riek het lid-woord “d’n” hiervan overgenomen, maar het is ook mogelijk dat “d’n Éldeng” al vóór de bouw van de nieuwe wijk gebezigd werd door een jongere generatie dan die waartoe mijn vader behoorde. Er is mij nl. nog een familie bekend die Rieks vorm gebruikte.
4. “zóórg”: zorgen (meervoud).
5. “pansterwaogez/s” i.p.v. “pantserwaogez/s”: pantserwagens. De omkering van de -ts- kan een schrijffout zijn, maar ik meen me te herin¬neren dat veel oudere mensen inderdaad “pan-sterwaoges” zeiden. Graag inlichtingen.
6. “vejant”: vijand (met de ej van “tejt”: tijd).