GH-2008-03 Ark van Noe terug in Gemert

Ad Otten

Op zaterdagmiddag 20 oktober 2007 werd op de punt van het speelveldje aan de wegsplitsing De Ark – De Bloemerd door stichting Gemert Vrijstaat in samenwerking met de buurtbewoners een bronzen Ark van Noë onthuld. Ruim 150 jaar geleden werd op deze locatie een hoeve gesloopt die bij iedereen bekend stond onder de naam ‘De Ark van Noë’.1 Na de sloop bleef tot in onze tijd d’ Èèrk in de volksmond voortleven en in 1989 werd tenslotte de straatnaam De Ark officieel toegevoegd aan het Gemertse straatnamenbestand. Oudere Gemertenaren weten zich wat betreft de locatie van De Ark, aan de uiterste westrand van de bebouwde kom, nog maar al te goed te herinneren dat vóór de normalisatie van de Aa en de Walgraaf, zeg maar vóór 1950, elk jaar opnieuw de hele Kampen en de Knollenbijter onder water liepen. Alleen de plaats van de vroegere hoeve op d’ Èèrk bleef daarbij droog en dat verklaart waarom de uit de bijbel bekende naamgeving van Ark van Noë hier wortel schoot. Het is ook amper op een steenworp afstand dat in de middeleeuwen het adellijk geslacht van Gemert aan de boorden van het riviertje De Rips hier op een opgeworpen berg (=motte) hun Hooghuis liet bouwen. Het met een grote boog daaromheen gelegen tracé van De Haag moet van oorsprong de noord- en westrand zijn geweest van hun adellijk domein. Direct achter De Haag lag Hoeve De Ark en de huidige locatie daarvan ligt nog steeds aan de rand van Gemerts bebouwde kom. Daar vandaan loop je zo het open en weidse buitengebied in, en terugkerend op je schreden zie je Gemert liggen als een Panorama Mesdag. En wanneer je dan net een tekst onder ogen hebt gezien van een in Gemert opgemaakte akte van verhuring (dd 18 oktober 1766) betreffende ‘een groesveld omtrent De Ark van Noë’, dan zou je wanneer je je ogen heel stijf dichtknijpt, op de voorgrond van dat juist geschetste Panorama bij wijze van spreken de gestrande Ark van Noë nog kunnen ontwaren…. Gelet op de bijbelse context van 40 dagen en nachten regen, is dat ook minstens zo aannemelijk als ‘de geschiedenissen’ die ons willen doen geloven dat de historische Ark van Noë gezocht zou moeten worden ‘ergens’ op de hellingen van de meer dan 5000 meter hoge berg Ararat in de Kaukasus…. Maar dat ter zijde!

Alle oudere Gemertse senioren weten ons nog te vertellen dat vóór 1950 in de wintermaanden heel Gímmert op d’ Èèrk de schaatsen onder bond, en vandaar schaatste naar Koks, naar Erp en ‘nog wèjter’. De Kampen behoorde tot het grote overstromingsgebied van de Aa, waar ook ’t Leek (vgl. het Engelse ‘lake’) en ’t Broek op respectievelijk Beek en Donks en Aarles grondgebied deel van uitmaakten.

Opmerkenswaard in dit verband is zeker ook dat de meest aannemelijke verklaring voor de naam Gemert gezocht moet worden in de uit het keltisch gedestilleerde betekenis van ‘plaats waar veel water bijelkaar komt’.2 Gemert-dorp ligt tegen de Peelrandbreuk die ondergronds veel waterstuwing veroorzaakt. Iedereen heeft dat de afgelopen jaren ook kunnen zien bij een aantal grote en onderkelderde bouwprojecten (Rabobank, gemeentearchief). Opmerkelijk is ook dat de gemeente Gemert-Bakel een relatief groot verval kent met veel ‘vals plat’. Het hoogste punt van de gemeente ligt op de Stippelberg op 32,5 meter en het waterpeil in de Aa op Koks haalt maar 11,5 meter. Van oost naar west maar liefst 21 meter hoogteverschil. Als buurgemeente Veghel eenzelfde verval zou hebben dan zaten de Veghelnaren aan de westpunt van hun gemeente zo’n 10 meter onder de zeespiegel. Het relatief grote hoogteverschil in onze gemeente verklaart hier ook de betrekkelijk grote variatie in landschappen. Enz. enz.

Tot slot: Het beeld is van de hand van kunstenaar Gert Prins uit Streefkerk. In een soort periscoop is Noë zelf nog zichtbaar en achter patrijspoorten zien we verder een ram en een paard.

NOTEN:

1. Voor de opeenvolgende eigenaren, huurders en vermeldingen in bronnen zie Heemkamer dossier ‘De Ark’. Op 18 oktober 1766 verhuurt Hendrik Smits een groesveld van 1,5 lopense gelegen omtrent DE ARKE VAN NOË aan Conrad Schoontjens (Rechterlijk Archief Gemert R182).

2. Ad Otten, Wat betekent Gemert? In: Gemerts Heem 2007.03, p. 14-16; Huub Thiadens, Naam, ligging en ouderdom van Gemert, In: Gemerts Heem 1980.03, p. 90-91.