GH-2014-01 Een oud gebouw aan het Ridderplein

Jan Timmers

In het voorjaar van 2012 werd het pand Ridderplein 31 in Gemert flink verbouwd. De buitenmuren bleven staan, maar aan de binnenkant werd nagenoeg alles verwijderd, voordat het interieur weer werd vernieuwd.
Als in een gebouw alle betimmeringen en veel oud stucwerk wordt verwijderd, dan doet zich een mooie gelegenheid voor om te zien hoe zo’n gebouw in de loop van de tijd verbouwd werd en of er nog oude onderdelen bewaard zijn gebleven. en het inwendige van het pand ridderplein 31 bleek wat te bieden te hebben. In de scheidingsmuren met de panden Ridderplein 29 en Ridderplein 33 bleken delen van oude gebinten en spanten ingemetseld te zijn. Het gaat om houten constructiedelen die niet meer in gebruik zijn. Omdat het pand en dus ook het dak in de loop van de tijd werden verhoogd, waren de kapspanten niet meer nodig. Ze bleven wel op hun plaats, maar werden ingemetseld in de scheidingsmuren. Dat gold ook voor de ankerbalkgebinten, waarvan delen in de muur bewaard bleven.

In de scheidingsmuur tussen Ridderplain 31 en 29 zijn niet alleen delen van een gebint aanwezig. Noven op de horizontale moerbalk stond een zgenaamde jukspant. Gedeeltelijk heel goed zichtbaar, omdat ter plaatse het stucwerk was verwijderd, op andere plaatsen bleek de aanwezigheid van het spant doordat het stucwerk op de plaats van de houten balken scheuren vertoonde.

Duidelijk is dat het pand aanvankelijk veel lager was dan nu. Het spant is niet meer in gebruik en de scheidingsmuur is is flink verhoogd. Het pand is een hele verdieping hoger geworden. Op bijgaande tekening van een laatmiddeleeuws gebouw wordt een goede indruk gegeven van de constructie, zoals die grotendeels ook bij Ridderplein 31 aanwezig geweest kan zijn. In tegenstelling tot de tekening was bij het pand Ridderplein 31 waaschijnlijk oorspronkelijk een compleet ankerbalkgebint aanwezig met zowel aan de linker- als aan de rechterkant een houten stijl. De stijlen zijn in de loop van de tijd deels vervangen.

Het is interressant iets meer te weten over de bouwgeschiedenis van huizen in het dorp en dit soort waarnemingen geeft informatie daarover en over mogelijke voorgangers van de huidige woningen. Maar in dit geval is het extra interressant omdat we te maken hebben met een bijzonder element. Dat bijzondere element betreft de krommers in het jukspant. Krommers zijn gebogen spantbenen, die op de zolder van woningen extra ruimte creeren. Krommers werden gemaakt van gebogen stammen, die speciaal voor dat doel werden uitgezocht. DE moeite die het kostom krommers te zoeken en te gebruiken in houten dakspanten was op den duur te veel en het gebruik van krommers verdween daardoor. Als er in een dakconstructie toch nog krommers voorkomen wijst dat er daarom op dat het gaat om oude constructies. Algemeen wordt in de bouwhistorie vanuit gegaan dat krommers na het begin van de 17e eeuw niet meer gebruikt werden. Dat betekent dat de houtconstructie in het pand Ridderplein 31 naar alle waarschijnlijkheid dateert van voor ca. 1650 (1).

Een andere bijzonderheid zijn de nog aanwezige restanten van de gebintstijlen. Het betejent dat orospronkelijk de moerbalekn, waarop de zolder rust, onderdelen zijn van een houtskelet van ankerbalkgebinten en dat de moervalken dus niet op bakstenen muren rustten. Het oorspronkelijke gebouw zal geen bakstenen gebouw geweest zijn, maar een houten bouwwerk met lemen wanden, zoals gebruikelijk bij vakwerkgebouwen.

Noor

(1) De bouwhistorische informatie is ontleend aan het Utrechts Documentatie Systeem en is te raadplegen via . Zoek bij de term “krommer”.