GH-2015-03 Lijkenhuisje kloostertuin Nazareth

Ad Otten

Wat er gaat gebeuren met het lijkenhuisje in de voormalige kloostertuin van Nazareth is nog ongewis. Daarom wel interessant een en ander uit de doeken te doen wat betreft de geschiedenis van dit curieuze gebouwtje waar bovendien maar betrekkelijk weinig Gemertse mensen ooit naar binnen hebben kunnen kijken.
Het lijkenhuisje staat niet voor niks pal naast het kerkhof van de zusters Franciscanessen. Het merendeel van de zusters die op dat kerkhof zijn begraven, zijn daaraan voorafgaand in dit gebouwtje opgebaard en door medezusters is niet alleen in de Nazarethkapel, maar ook hier voor hun zielenheil gebeden en… gewaakt. In het algemeen gold het als een niet onbelangrijke bijkomende reden voor de oprichting van lijkenhuisjes, om er voor te waken dat men niet van doen had met een schijndode. Nog in november 2014 stond de staf van een Belgisch mortuarium ervan te kijken dat een 91-jarige vrouw die al elf uur bij hen in een lijkenhuisje was opgebaard zomaar weer ontwaakte…
Het bouwjaar van het lijkenhuisje in de Nazarethtuin moet 1926 zijn geweest. Althans: de op één der trekbalkjes van de dakconstructie in gouden letters aangebrachte tekst “Jubeljaar 1926 Pius XI” lijkt daarnaar te verwijzen. In 1926 was het 700 jaar geleden dat (de heilige) Franciscus van Assisi overleed en in datzelfde jaar schreef Paus Pius XI een encycliek over het voorbeeldige leven van deze patroonheilige der zusters Franciscanessen.
Op het middelste trekbalkje in het huisje is een intrigerende spreuk geverfd. In latijn en in goud staat er te lezen “Ecce Panis Angelorum”. Vertaald: “Zie het brood der engelen”. Een spreuk die duidelijk maakt dat we hier niet van doen hebben met een knekelhuis zoals abusievelijk nog wel eens wordt verkondigd. Het Nazareth lijkenhuisje dateert uit de periode van het rijke Roomse Leven en wijst op de weg naar ‘het Hemels Brood’, oftewel de weg naar Christus (‘het brood’) die de overleden Franciscanessenzuster is gegaan.
De spreuk “Ecce Panis Angelorum” wordt ook veelvuldig aangetroffen op bijvoorbeeld versierde deurtjes of voorhangen van tabernakels, waarin gewijde hosties (het Allerheiligste) worden bewaard. Zo heeft bijvoorbeeld ook het vergulde tabernakeldeurtje van het hoofdaltaar in de kerk van De Mortel een reliëf van twee voor het brood van Christus ‘wakende’ engelen.

Restauratie van het lijkenhuisje in 2009
In augustus 2008 heeft de heemkundekring i.c. de ‘Stichting Gemert Vrijstaat’ het op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatste lijkenhuisje van Nazareth voorgedragen, om binnen het kader van het gemeentelijk project Vitalisering Binnengebied, in aanmerking te laten komen voor een flinke opknapbeurt. Door begroeiing was het huisje helemaal overwoekerd waardoor het dak veel te lijden had gehad en het interieur, met onder meer een ‘hemelse beschildering’ van het dakbeschot, onderkomen was geraakt. Het verzoek werd gehonoreerd en reeds in 2009 werd het huisje prachtig gerestaureerd. De gemeente wist het als leerproject uit te besteden bij het Commanderij College VMBO wat betreft het exterieur en bij het St.-Lucascollege (Boxtel) wat betreft het interieur. Voor de eerste een werkstage voor de laatste een examenproject. Aannemer Ponjé leverde pro Deo een leermeester. En het werd prachtig.
Echter nauwelijks een week na de oplevering werd zowel het raampje in de deur alsook de raam in de achtergevel ingegooid, een zijgevel beklad, en rotzooi naar binnen gesmeten… Sindsdien zijn de kozijntjes van het lijkenhuisje gebarricadeerd gebleven. De vraag is of dit bijzondere monumentje, wellicht in zijn geheel, verplaatst kan worden naar een meer geschikte locatie binnen welk Plan-Nazareth dan ook? Het vinden van een toekomstige bestemming is niet zo moeilijk. Een (nog verder in te vullen) herinnering aan de zusters Franciscanessen van Nazareth ligt voor de hand. De Heemkundekring kreeg van het Moederhuis van de Gemertse Zusters Franciscanessen te Oirschot een overzicht (met plattegrond) van alle Franciscanessen die in het Gemertse Nazareth werden begraven, maar er is nog veel meer dat in dit curieuze ‘zustershuisje’ niet zou misstaan.