GH 2020-01 Kapittelstokjes: Een boterwaag als poort voor Gemert

Jan Timmers

In het Kommanderij Archief bevindt zich een dossier met daarin een uitgebreid voorstel voor de bouw van een boterwaag. Een gebouw waarin mensen boter, maar ook andere koopwaren kunnen laten wegen, voordat ze aangeboden worden op de markt. Het is een heel ambitieus plan uit 1731. Het voorstel omvat een monumentaal gebouw, geheel onderkelderd. Het zou gebouwd moeten worden langs de huidige Kasteel-Rips en de doorgaande weg zou er onderdoor moeten gaan lopen. Die doorgaande weg is het huidige Binderseind. Het waaggebouw zou het uiterlijk krijgen van een heus poortgebouw en zou de toegangspoort tot de markt (het huidige Ridderplein) moeten gaan vormen. Het heeft er alle schijn van dat het bij een plan is gebleven.

Als het was uitgevoerd zou dat beslist beter bekend zijn en meer sporen in archiefstukken hebben moeten achterlaten. We zien dat er nog geen 16 jaar later, in 1747, opnieuw een vermelding voorkomt van de bouw van een boterwaag. Het oude plan kwam te vervallen. Hieronder een deel van de letterlijke beschrijving van de boterwaag uit 1731:

“In sekere huijsinge ofte gebouw bestaende in twee apartementen met een kelder ende om de bequaemste plaetse, over seker rivierke langs de markt loopende genaemt de Loop, met een doorvaert int midden waer door de gemeene wegh loopt, alles volgens de drije annexe stukken in tekeninge daer van sijnde, sijnde den grondtslagh sub no 1 het gesight van vooren en achteren sub no 2 ende het gesight van wedersijde sub no 3 ende de voetmaete van hooghte, wijdte en breete getekent met de schale op voorschreven no 1. En soude door toedoen en bewillinge van sijne Hooghvorstelijke Eminentie moeten begiftight werden met het privilegie dat alle en een ieder buijten en binne heden henne booter en garen op de maendaghse wekelijke merktdagh binnen dese heerlijkheijt moghten te merkt brengen omme in voorgeschreven waeghuijs te mogen gewoogen werden.”

Er zitten drie tekeningen bij het plan. Op de plattegrond (grondtslagh) is bovenaan in de tekening met inkt De Rips ingekleurd, die onder de waag doorloopt.

Tekening nummer 2 is het aanzicht van voor en achter. (De inkt waarmee het dak is ingekleurd, is wel erg donker verkleurd.)

Tekening 3 is het zijaanzicht en deels de doorsnede.

Eén argument voor de bouw van de waag willen we nog noemen. Het zou zo uit een actueel voorstel van een projectontwikkelaar kunnen komen. Te mooi voorgesteld, maar een fraai stukje PR:

“Dat hier door occasie gegeven wort als op andere plaetsen, dat veele buijtenlieden niet alleen met boter en fijn garen, maar selfs met alderhande provisie en proviand te merkt koomen tott gerieff van alle inwoonderen die sij andersints kostbaerder en duurder moeten buijten halen, waer uijt dan voortvloeijt dat mede buijtenlieden ter merkt koomen, en ons ook tot voordeel der ingesetenen, veele verteringen in de gemeente gedaen werden.”

Het plan voor de waag was een heuse poort over het Binderseind waar De Rips onderdoor stroomt. Het lijkt een ambitieus prestigeproject, dat niet verder kwam dan de tekentafel.

Bronnen:

AKDOG, inv nr 631 van 10-10-1731 en Archief Gemert inv nr 812 anno 1747.

 

GH-2020-01-Kapittelstokjes-Jan-Timmers-Een-boterwaag-als-poort-voor-Gemert.pdf