De Franse Tijd, 1794-1813

Op 20 september 1794 stuurde de Franse generaal Salme een excuusbriefje vanuit het kasteeltje in Beek en Donk. Bij het passeren van Gemert had een aantal Franse soldaten geplunderd en dat speet de generaal. Dit was, zo schreef Salme, niet de intentie van de Franse veroveraars. Zij kwamen om te “oorlogen tegen de tyrannen” en om vrijheid, gelijkheid en broederschap te brengen. Hij wéés de plunderaars niet alleen terecht, hij stélde ze ook terecht, en de inwoners van Gemert waren van harte uitgenodigd om bij dat schouwspel aanwezig te zijn.

Het was niet de eerste kennismaking van de Gemertse mensen met Franse soldaten. Anderhalf jaar eerder, op 1 maart 1793, kwamen vijfentachtig Franse ruiters in Gemert aan. Op het marktplein werd een vrijheidsboom opgericht, versierd met de Jacobijnenmuts van de Franse revolutionairen. Dat naar verluidt meer dan vijftienhonderd van de vijfendertighonderd Gemertenaren méédansten, bewijst dat velen reden meenden te hebben om blij te zijn en hoopten op een betere toekomst. Door de militaire situatie gedwongen vertrokken de Fransen weer. Toen zij in september 1794 weerom kwamen, brak er definitief een nieuwe tijd aan. De Franse Tijd, zoals de periode 1794-1813 wordt genoemd, vormde in allerlei opzichten een breuk met het verleden. Er veranderde zó veel! Gemert werd hoofdplaats van het kanton Gemert-Uden-Boekel-St. Anthonis. De eerste verkiezingen werden georganiseerd. De Franse taal werd de bestuurstaal. Oud en Nieuw werd een tijdlang ergens in september gevierd. September werd trouwens, net als de andere maanden, afgeschaft en vervangen door maanden als Thermidor (warmtemaand) en Fructidor (fruitmaand). Voortaan dienden geboorte, huwelijk en overlijden op het gemeentehuis te worden aangegeven. De organisatie van het gemeentebestuur werd compleet vernieuwd. Er werd voor het eerst papiergeld ingevoerd. De opzet van de rechtspraak veranderde. Later begonnen de Fransen met het intekenen van de eerste kadasterkaarten. De el werd afgedankt en voortaan moest er in meters gerekend worden. Het mud, het malder en het vat werden vervangen door het kilogram en de liter.
In 1800 verkochten de Fransen Gemert aan de Bataafse Republiek. Daarna was het revolutionaire elan niet meer zo groot. Wel was de Bataafse Republiek een satellietstaat van Frankrijk, dus de term ‘Franse Tijd’ bleef van toepassing, ook toen in 1806 de jongere broer van keizer Napoleon tot koning van Holland verheven werd.
In het laatste jaar van zijn koningschap heeft Lodewijk Napoleon tijdens een kennismakingstocht door Brabant ook Gemert aangedaan. De inwoners van het dorp klampten de koning aan, smeekten om zijn hulp. De armoede was namelijk groot. De overvloeiende spijskelders die bij de komst van de Fransen nog in het verschiet leken, waren vijftien jaar later geheel en al leeg.
In 1810 nam de keizer zelf het heft in handen. De Bataafse Republiek, inclusief Gemert, werd bij het Franse keizerrijk gevoegd. De laatste drie jaar van de Franse Tijd waren, onder andere door de invoering van de dienstplicht en de zeer slechte economische omstandigheden, ontegenzeggelijk de moeilijkste. Met evenveel enthousiasme als ze destijds waren begroet, werden de Fransen in december 1813 voorgoed uitgewuifd.