Baakster Hanneke Baggermans-van Gemert (1860-1937)

Voor opmaak met illustratie in pdf: klik hier

W i m Vo s

Enige tijd geleden hoorde ik van Ad Otten dat de gemeente Gemert-Bakel van plan was ‘op de Doonhèèj’ een aantal straten te tooien met vrouwennamen en dat volgens hem de namen van vroedvrouwen daarvoor zeker in aanmerking moesten komen. Ik ben dat helemaal met hem eens, temeer omdat mijn grootmoeder van moederszijde, Johanna Baggermans-van Gemert (*12-01-1860 – †03-12-1937) lange tijd gewerkt heeft als baakster oftewel ‘goej vraow in Gímmert èn ok in de Píl’. Een portret op basis van een interview met Hanneke’s dochter.

 Toen ik op 11 november 1937 geboren werd, heeft Hanneke mij nog in haar armen gehad. Helaas overleed ze nog geen maand later, zodat ik de Gímmerse taol niet van haar persoonlijk heb geleerd, maar gelukkig wel van één van haar jongste dochters, Anna Vos-Baggermans (1900- 1985), mijn moeder dus, en natuurlijk van mijn vader Jan Vos (1902-1991) en talrijke anderen. Over baakster Hanneke Baggermans-van Gemert ben ik het een en ander te weten gekomen op 16 februari 1982, toen ik mijn moeder Anna Vos-Baggermans interviewde in haar bejaardenwoning op het erf van Pandelaar 94 (mijn geboortehuis). Mijn moeder was toen 81.
Zij vertelde mij dat haar moeder de zorg had over meer dan twaalf kinderen en bovendien ook nog jarenlang ging bakeren. Haar echtgenoot was Petrus Johannes Baggermans, huiswever, bijgenaamd ’t Pestùrke, omdat hij kinderen met een achterstand hielp door hen de katechismus te overhoren. De familie Baggermans heeft op allerlei plaatsen in Gemert gewoond (mènse verheusde vruuger al vùr’ne staojver!), maar toen Hanneke als wíw overleed in 1937, woonde ze in de oude marechausseekazerne óp ’t Bindersánd, waarschijnlijk ’t skonste adres waar ze ooit geheusd heeft. Mijn moeder herinnerde zich ook dat het gezin in haar lagereschooltijd tegenover de Kejzersbòs aan het begin van d’ Aaw Straot heeft gewoond.
Hierna vertelde mijn moeder verder over haar moeder Hanneke. Toen Hanneke 50 was, dus in 1910, vonden haar oudere kinderen (die ondertussen ook al wat verdienden) dat ze maar eens moest ophouden met bakeren, want ze kreeg ernstig bronchitis. Mijn moeder vertelde: Toen ha ze al ’nen hílle rits óp de rééj ston die ze dan moes gon doen èn toen zén de kénder dè óvveral af gon zégge: ’Ge moet ’n aander baakster gon vraoge, want óns moeder mög ’t nie mír’. Toen moes ze már taojsbliejve, már toen begonne ze óp d’n duujr wír óp ’t Huukske (de concurrentie!) èn toen ha ze d’r wír énkele án-genomme. ’Òch, Hanneke, kaomde gaj naw már, die aander, dor hébbe oew zonne skrik van’. Èn óns moeder skríf dè óp. Èn dè han ze (d.w.z. de oudere kinderen) wír gevónde èn dan zín de awdste kénder: ’Naë moeder, gaj got nie mír’ èn toen ginge ze dè afzégge. Zùvventien jaor hé ze ’t gedon. (Èn tante Miej, ’n zeuster van d’r, hég ’t ok gedon óp De Dónk).
Hanneke zal dus omstreeks 1893 met haar baaksterswerk begonnen zijn en omdat mijn moeder Anna in 1910 zelf nog een schoolmeisje was baj de nónne óp de Naazerètskool, vroeg ik haar of dat al was voordat zij geboren was. Ze zei: Jao, ik ging no skool… èn as ik dan taojskwam, èn ze wás nie taojs, dan haa ’k kaoj zin, …èn dan zí ónze vádder aaltejd: ’Die héb ik aojtgewaase èn óp de héég gehange’. En dan worden ik kaod èn dan stampten ik óp de grónd èn vroeg: Wor is óns moeder? ’Die kömt daolek wél taojs’, zít ie. Ik héb baj óns taojs noojt dè woord ’bevalleng’ gehèùrd, want dè worden nie gezíd; óns moeder waor ’ewég’.
Over bevallingen werd tegen kinderen in die tijd (en nog heel lang daarna!) nooit gesproken! Ik wilde graag weten hoe mijn grootmoeder aan haar kennis over bevallingen was gekomen. Dè héb ik látter gehèùrd. Dòkter de Kaojper (1841-1929) hé ze dè gelaërd èn ok hoe ze wás. Óns moeder waor haël naaw d’rán, die góng d’r haand waase, èn al die dinge maër, ze wás ’r haël zaojneg óp. Ze hét ’m veul naachte laote slaope. Ze hé oojt driej bevallenge gehad ír haj d’r wás. Óns moeder wás ’ne kaër baj de dèrde bevalleng èn toen zít ie: ’ Verdomme, ik heb je overal na moeten rijden en elke keer ben je weg!’ Toen wás ze baj de dèrde bevalleng en toen tròf ie ze wír!
En waar moest ze dan overal heen als er een bevalling was? Dor de mènse zaote, dor de vraow zo wejt wás; dè worde van tevùrren al besprooke. Moest ze dan naar de Peel en zo? Jao. Toew óns Laën (een iets oudere zus) geborre wás, die ze nòg laang zèèlf voedde, moes ze óns Laën meeneeme, èn toen kömt ’r ’nen boewr heur mí de kaar óphaole èn toen moes de wiejg ok óp de kaar, èn toen is ze snaachs geblívve tòt ’t afgewérkt wás, èn smèèrges braocht ie d’r mí de kaar taojs, èn óns Laën zaot dan in de wiejg, mooj óndergestòpt èn die mòg ok mee óp de kaar.
En was dat ook ’s nachts, bij nacht en ontij, als het donker was?
Jao, òch Gòd jao, ze moes ’r snaachs dik aojt, már jè, dè hùrde waj nie, want waj sliejpe daor ok óp de ópkaomer in d’Aaw Straot, dè hùrde we nie, már ínne kaër is ’r ínne gekòmme, èn dè hé ze toen vertééld toen we awer waore, èn toen zí ze tíggen ’m: Jao, waacht már – ’t waor midden in de naacht, óns moeder ha gínne skrik – dan gou ’k mee. ’Dèùrfde gaj dè?’ zít ie tíggen óns moeder, ’mí maj meegon? Ge wít tòch wél dèè ’k ’ne koje naom héb?’, zít ie tíggen d’r. Gínnen ínne wor ik skrik van héb, want as ge me te noo kaomt, dan zal ik oew wél zooë ántaakele, dè ze ’t vort al z’n laëve kanne zien! Ik héb ’r gín moejte mí gehad, haj liejp mí maj te voewt, die mèns’ (óns moeder liejp aald te voewt, ’ne fiets wás ’r ’nie), die mèns nívven d’r, èn zooë zén ze no die vraow gegon èn hoe ze no haojs gekòmmen is? ’t Zal wél mèèrge gewíst zén, èn toen is ze gewoon no haojs gekòmme, alles te voewt, már no de Píl ging ze nie, dè waor te wejt. Èn mí dòkter de Kaojper as ie dan ’s oojt meeging, dan kós ze mee mí dòkter de Kaojper.
Wanneer ging Dr. Johannes Cornelis Kuijper (1841-1929) een bevalling doen, alleen maar als het heel erg was of…?
Vùrdè óns moeder baakerde, dan moes ie no de bevallenge, die moes alle bevallenge doen; dor wás ie nie slèècht in, in bevallenge, dòkter de Kaojper, már van ziektes wis ie nie veul af.
En wat was zijn bekendste geneesmiddel of wat hij altijd zei?
Pappe èn nat haawe, aald pappe.
Je moeder, kwam die ooit bij hem thuis (in Villa Polder)?
As ’t noddeg waor, anders nie. Ze kwaome baj heur zégge wanaer de bevalleng waor, èn as ze dan án de gang waore, kwaame ze dè baj heur zégge, hè. ’We dénke dè ze án d’n tejd is’ èn óns moeder wis ’t ok wél zowa, dè ’t d’n tejd wás. Óns moeder zí dan: As ’t zo wejt is, lòt ’t már weete, dan bén ik ’r zooë. Zooë! Már dan moes ze looëpe, allemol looëpe.
Kun je schatten hoeveel kinderen ze ter wereld heeft gebracht?
Naë, dè kaande nie, hè. Már ze ging veul mí die kénder aojt Gímmert no d’n doop èn toen hé kappelaon Van Dorre tíggen d’r gezíd: ’Zeg moeder, ik heb ’t eens nagekeken, je moet nog enkele kinderen op de wereld brengen, en dan heb je er al duizend op de wereld gezet’ – èn dè in die zùvventien jaor! Jao, ze wás dik ’meter’, dénk ik, want van Door de Snèèjer (een voormalige pastoorsmeid), d’r was ze ok peettante van.
Hanneke ging dus ook vaak mee naar de doop van een kind – toen vlak na de geboorte! – als de buurvrouw, vaak ook met talrijke kinderen, geen tijd had.